www.pedagogikabloka.fora.pl

anusiaandzia

ZABURZENIA ODŻYWIANIA SIĘ
Zalicza się do zespołów behawioralnych z zaburzeniami
fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi.
Według ICD 10 (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów
Zdrowotnych) zaburzenia te obejmują dwa ważne zespoły:
jadłowstręt psychiczny i żarłoczność psychiczną.

ANOREKSJA PSYCHICZNA
Anoreksja czyli jadłowstręt psychiczny polega na tym, że osoba chora odczuwa silny lęk przed przytyciem i dąży do uzyskania możliwie niskiej wagi.
Anoreksja wyniszcza nie tylko ciało, ale także umysł. Niezależnie od swojej wagi chora osoba patrząc w lustro widzi zwały tłuszczu. Nie przyjmuje do wiadomości, że głodując pogarsza swój stan, ponieważ głodówka w anoreksji nie jest po prostu sposobem na schudnięcie. Występuje najczęściej wśród młodych kobiet w krajach rozwiniętych . Choroba ta dotyka przynajmniej jedną na tysiąc młodych kobiet w wieku od 13 do 25 lat, występuje najczęściej między 15 a 18 rokiem życia.
Wyróżnia się dwa typy anoreksji:
anoreksja typ restrykcyjny - głównymi sposobami obniżania wagi są głodówka i ćwiczenia fizyczne;
anoreksja typ bulimiczny - oprócz ograniczania ilości spożytych pokarmów, osoba chora kompensuje liczbę spożytych kalorii także przez prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających czy moczopędnych.
DIAGNOZA
Kryteria diagnostyczne anoreksji wg ICD-10
1. Spadek wagi lub, u dzieci, brak przybytku wagi prowadzący do masy ciała o co najmniej 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej stosownie do wieku i wzrostu.
2. Spadek wagi jest narzucony samemu sobie przez unikanie "tuczącego pożywienia".
3. Samoocenianie siebie jako osoby otyłej oraz zaburzający strach przed przytyciem, co prowadzi do narzucania samemu sobie niskiego progu masy ciała.
Obejmujące wiele układów zaburzenia endokrynne osi przysadkowo-gonadalnej przejawiają się u kobiet zanikiem miesiączkowania, a u mężczyzn utratą seksualnych zainteresowań i potencji
SKUTKI ANOREKSJI
Wyniszczenie organizmu
• utrata tkanki tłuszczowej, a także zmniejszenie masy mięśniowej;
• obniżenie poziomu hormonów tarczycy;
• hipotermia (temperatura ciała utrzymująca się poniżej 36 st. C),
• zmniejszenie częstości oddechu
Zaburzenie układu krążenia i serca
• zmniejszenie masy mięśnia sercowego;
• zaburzenia rytmu;
• obniżone ciśnienie krwi, powodujące omdlenia i zawroty głowy;
• wzrost poziomu cholesterolu;
• zmniejszony przepływ krwi.
Zaburzenia układu pokarmowego
• na skutek niedoboru minerałów następuje osłabienie zębów i dziąseł;
• zaburzenia motoryki i opróżniania żołądka;
• bóle brzucha, wzdęcia i zaparcia (uczucie pełnego brzucha);
Zaburzenia ze strony układu rozrodczego
• Obniżenie poziomu hormonów związanych z rozrodczością (estrogen, DHEA), w wyniku czego dochodzi do zatrzymania cyklu miesiączkowego, a z czasem także do trwałej bezpłodności. Zmianie ulegają także wielkość jajników i macicy.
Zmiany dermatologiczne
• kruchość, łamliwość, a następnie wypadanie włosów,
• wysuszenie i zmniejszenie elastyczności skóry,
• jako następstwo hipotermii ciało pokrywa się meszkiem (lanugo) podobnym do tego, który występuje w okresie płodowym.
Zmiany w układzie kostnym
Problemy neurologiczne
• napady padaczkowe,
• zaburzone myślenie,
Zaburzenia psychiki
W początkowej fazie anoreksja daje chorującemu poczucie euforii. Wraz z postępującym wyniszczeniem organizmu na skutek głodowania, chorzy doświadczają rozdrażnienia, a następnie apatii. Stan ten przechodzi w depresję. Pojawiają się myśli samobójcze i próby ich realizacji.
PRZYCZYNY ANOREKSJI
• Czynniki biologiczne,
• Czynniki psychologiczne,
• Czynniki socjologiczne i kulturowe.
Najbardziej uniwersalna teoria dotycząca powstawania anoreksji dzieli czynniki wywołujące chorobę na 3 kategorie:
• Predysponujące - tworzą podstawę dla wykształcenia się zaburzenia (przysłowiowy podatny grunt),
• Wyzwalające - stanowią bezpośrednią przyczynę (przysłowiowa kropla, która przepełnia czarę),
• Podtrzymujące - powodują, że osoba chora nie chce się leczyć, a swoją anoreksję traktuje jako naturalny stan.
ANOREKTYCZNA OSOBOWOŚĆ
Ponieważ zdecydowana większość chorujących na anoreksję to kobiety, więc większość opracowań dotyczących osobowości anorektycznej odnosi się do płci żeńskiej. Uważa się, że kobiety dobrowolnie poddające się głodówkom są inteligentne, uparte w dążeniu do wyznaczonego celu, przesadnie ambitne, oraz mają niskie poczucie wartości odnośnie swojej osoby, a także swoich osiągnięć. Inne cechy kojarzone z anorektyczkami to perfekcjonizm, chłód emocjonalny, podatność na krytykę ze strony innych ludzi, brak zaufania zarówno do siebie samej, jak i do innych ludzi, a także niska samoświadomość.
ANOREKTYCZNA RODZINA
Cechy rodziny anorektycznej
• Usidlenie-które polega na tym, że granice między członkami rodziny ulegają zatarciu, problemy jednego z członków rodziny stają się problemami pozostałych, rodzice często żyją sukcesami własnych dzieci, wywierają większą presję na sukcesy np. w szkole, oczekiwania względem dzieci są zawyżone, nierealne, przez co stres związany z porażkami jest dużo większy - anoreksja jako pole do osiągania sukcesów, przejęcie kontroli nad własnym życiem;
• Nadopiekuńczość -wynikająca z poczucia obowiązku, przy jednoczesnym braku bliskości, rodzina taka jest zamknięta na świat zewnętrzny, chroniąc dzieci przed złem wszelakim, przez co dorastanie dzieci wiąże się z dodatkowymi stresami i problemami, dzieci są nadmiernie zależne od rodziców. Anoreksja daje poczucie kontroli, uniezależnienia się od rodziców;
• Mocno nakreślona granica między rodziną, a resztą świata, który jest dodatkowo demonizowany, rodzina jest postawiona na nierealnym piedestale, wychowanie dzieci w poczuciu obowiązku wobec rodziny, podkreślanie, że wszelkie niepowodzenia, porażki i występki godzą przede wszystkim w dobro rodziny . Anoreksja z jednej strony jest wyrazem buntu, a z drugiej głodzenie się może być używane jako rodzaj kary;
RYZYKO ZAWODOWE
Istnieje grupa zawodów, których wykonywanie zwiększa ryzyko zachorowania na anoreksję - są to zawody, w których zwraca się uwagę na wygląd zewnętrzny i sylwetkę:
• Taniec
• Balet
• Modeling
• Łyżwiarstwo figurowe
• Gimnastyka artystyczna
• Zapasy, podnoszenie ciężarów
Warto podkreślić, że dodatkowe elementy związane z ryzykiem zachorowania na anoreksję występujące wśród sportowców to wysoka samodyscyplina, skłonność do poświęceń, wysokie ambicje, oraz atmosfera rywalizacji.
LECZENIE ANOREKSJI
Główne cele leczenia anoreksji to:
• Przywrócenie normalnej masy ciała, a także leczenie ewentualnych fizycznych następstw długotrwałego niedożywienia;
• Leczenie problemów psychicznych związanych z zaburzonym jedzeniem;
• Wyeliminowanie zachowań i myśli, które towarzyszyły zaburzonemu jedzeniu, głównie celem zapobiegnięcia nawrotowi choroby.
Dieta w leczeniu anoreksji
W leczeniu anoreksji sprawą priorytetową jest dostarczenie wygłodzonemu organizmowi wszystkich niezbędnych składników: odpowiedniej ilości wody, elektrolitów, białek, węglowodanów, tłuszczów oraz pierwiastków śladowych. W momencie gdy pacjent jest gotowy do powrotu do spożywania normalnych posiłków wprowadzany jest odpowiedni plan diety - z reguły złożony z kilku posiłków (5-6), stopniowo zwiększających swoją kaloryczność, w pierwszej fazie często w postaci płynnej. Pokarm musi być bogaty w substancje deficytowe (żelazo, witaminy, niektóre aminokwasy), lekkostrawny, zajmujący jak najmniejszą objętość. Z reguły żywienie zaczyna się od 1000-1500 kcal, dochodząc do 2-3 krotnie większych porcji. Przyrost masy ciała musi być na bieżąco kontrolowany, aby nie przekroczyć 1-1,5 kg na tydzień.
PSYCHOTERAPIA
Terapia poznawczo-behawioralna
Polega na rozpoznaniu negatywnych emocji, uczuć i myśli związanych z sylwetką, wagą i jedzeniem, które są odpowiedzialne za zachowania anorektyczne, a następnie zastąpienie ich zdrowym i realistycznym podejściem. Terapia psychodynamiczna
Głównym obszarem zainteresowania jest przeszłość i poszukiwanie w niej przyczyn anoreksji, która jest postrzegana jako sposób wyrażania konfliktów wewnętrznych w sferze seksualności, rywalizacji, problemów z usamodzielnianiem się, wszystkiego co dana osoba w sobie nie akceptuje. Terapia interpersonalna
Głównym obiektem zainteresowania tego rodzaju terapii jest funkcjonowanie chorej osoby w związkach i relacjach z innymi ludźmi, oraz jak wpływają one na uczucia tej osoby. Terapia grupowa
Osoby dotknięte anoreksją często czują się wyobcowane i niezrozumiane, więc ten rodzaj terapii stwarza możliwość kontaktu z innymi chorymi, którzy doskonale rozumieją tryby anorektycznego myślenia i zachowania.

Terapia rodzinna
Cele terapii rodzinnej to m.in.:
• Rozwiązanie problemu poczucia winy z powodu wystąpienia anoreksji w rodzinie,
• Wyłączenie dzieci z konfliktów pomiędzy rodzicami,
• Zmiana sposobu rozwiązywania konfliktów w rodzinie,
• Zwiększenie swobody i elastyczności rodziny.
Choreoterapia
Jest to terapia, której głównymi narzędziami są ruch i taniec . Ponieważ osoby dotknięte anoreksją mają zazwyczaj poważny problem z wyrażaniem uczuć, emocji i przeżyć, w choreoterapii taniec jest używany jako forma ekspresji.
Arterterapia
Ten rodzaj terapii polega na wykorzystaniu wszelkich form artystycznych - plastycznych, muzycznych, teatralnych.
Terapia masażem
Masaż w leczeniu anoreksji może być wykorzystany jako technika relaksacyjna. Inne działania pozytywne to oswojenie się z dotykiem innego człowieka, większa akceptacja dla własnego ciała, a także zmniejszenie niektórych dolegliwości fizycznych związanych z anoreksją.
ROKOWANIE W ANOREKSJI
Na podstawie badań klinicznych można podać kilka podstawowych faktów dotyczących wyleczalności anoreksji:
• Wyzdrowienie obserwuje się u 40-80 % pacjentów;
• Czas trwania leczenia jest długi;
• Istnieje konieczność badań kontrolnych po zakończeniu leczenia przez okres co najmniej 4 lat celem zapobiegania nawrotom choroby;
• Możliwość wyzdrowienia istnieje nawet po bardzo długim okresie trwania choroby;
• Wskaźnik śmiertelności rośnie wraz z czasem trwania anoreksji;
• Około połowa przypadków śmiertelnych jest spowodowana fizycznymi komplikacjami niedożywienia ,druga połowa jest spowodowana samobójstwem.
Czynniki, które zwiększają szansę na wyzdrowienie:
• Okres zachorowania przypadający na okres dojrzewania (gorsze rokowania są w przypadku dzieci oraz osób dorosłych);
• Szybkie rozpoczęcie leczenia;
• Niski stopień nasilenia objawów;
• Wsparcie ze strony rodziny i najbliższego otoczenia;
• Dobra sytuacja w okresie poprzedzającym zachorowanie (np. kontakty z rówieśnikami);
• Brak zachowań bulimicznych.
BULIMIA (ŻARŁOCZNOŚĆ PSYCHICZNA)
Zaburzenie odżywiania charakteryzujące się napadami objadania się, po których występują zachowania kompensacyjne. Do najczęstszych zachowań należą: wywoływanie wymiotów, głodówki, użycie diuretyków, środków przeczyszczających, wykonywanie lewatyw, nadmierne ćwiczenia fizyczne.
TYPY BULIMII
 Typ przeczyszczający - czyli taki, w którym po napadzie żarłoczności następuje prowokowanie wymiotów, używanie środków przeczyszczających, diuretyków, lewatywy.
 Typ nieprzeczyszczający - w którym zamiast przeczyszczania się środkami farmakologicznymi i wymuszania wymiotów, chorzy, w ramach działań kompensacyjnych, stosują ścisłą dietę (często głodówkę), ograniczając ilość spożywanych pokarmów do minimum, bądź też wykonują dużo wyczerpujących ćwiczeń fizycznych (tzw. bulimia sportowa)
EPIDEMIOLOGIA
Bulimia występuje częściej niż anoreksja. Pełne kryteria diagnostyczne występują u 2–4 proc. populacji. Dodatkowe 4 proc. miewa napady objadania się o częstości niespełniającej pełnych kryteriów bulimii. Najczęściej chorują kobiety w wieku od 18 do 25 lat, chociaż objawy szczególnie niepełne mogą wystąpić już wcześniej.
KRYTERIA BULIMII
• stałe zaabsorbowanie jedzeniem i niepowstrzymane pragnienie lub poczucie przymusu jedzenia;
• nawracające epizody przejadania się, polegające na pochłanianiu olbrzymich ilości jedzenia w krótkich odstępach (co najmniej 2 razy tygodniowo w ciągu trzech miesięcy);
• przeciwdziałanie przybieraniu na wadze; pacjentka stosuje w tym celu co najmniej jedną z następujących metod: prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, okresowe głodówki, przyjmowanie leków tłumiących łaknienie,
• chorobliwa obawa przed otyłością;
CZYNNIKI RYZYKA
 odchudzanie - pozytywne komentarze wygłaszane pod adresem osób, które zdołały schudnąć mogą powodować "zakodowanie" informacji, że zrzucenie kilku kilogramów powoduje większe uznanie ze strony otoczenia, lepsze samopoczucie. Z kolei odmawianie sobie posiłków w ramach diety może prowadzić do napadów obżarstwa.
 dojrzewanie - zmiany zachodzące w ciele w okresie dojrzewania są trudne do zaakceptowania dla wielu młodych ludzi, dodatkowo etap ten jest związany często z większą podatnością na krytycyzm odnośnie wyglądu;
 życiowe zmiany - wyprowadzka z domu, wyjazd na studia, zakończenie długoletniego związku, nowa praca są źródłem stresu, w takiej sytuacji jedzenie może stać się takim aspektem życia, które daje poczucie kontroli, którego brakuje w ww sytuacjach;
 sport, praca i działalność artystyczna - pewne zawody z kręgu sportu czy sztuki, wymagają kontrolowania wagi lub utrzymania atrakcyjnejego wyglądu i sylwetki, a co za tym idzie zwiększają ryzyko zachorowania na bulimię;
obecność w najbliższej rodzinie osoby z zaburzeniami odżywiania lub otyłej.
PRZYCZYNY
Indywidualne: Biologiczne: Rodzinne: Kulturowe:
• zaburzony obraz siebie
• niskie poczucie własnej wartości
• trudności w autonomicznym funkcjonowaniu
• skłonności do perfekcjonizmu
• trudność w kontaktach z rówieśnikami • zaburzenia układu nerwowego • konflikty rodzinne,
• nasilona kontrola, nadopiekuńczość
• niska spójność rodziny • trudności w wyrażaniu uczuć
• przecenianie społecznych oczekiwań
• lansowany przez media nierealny model sylwetki
• idealizacja szczupłej sylwetki

SPECYFIKACJA CHOROBY
Epizody objadania się mają charakter napadowy i charakteryzują się utratą kontroli ilości przyjmowanych pokarmów zwykle o wysokokalorycznym składzie. Pacjentki często jedzą do momentu utraty możliwości czasowych lub fizycznych przyjmowania pokarmu, a następnie prowokują wymioty lub też dodatkowo stosują środki przeczyszczające. Często starają się też ćwiczyć na siłowni lub uprawiać inną intensywną aktywność fizyczną, co ma zapobiec nadmiernemu przyrostowi masy ciała. Jedzenie pokarmów wysokokalorycznych odbywa się zwykle w ukryciu i towarzyszy im poczucie winy i dyskomfortu oraz obniżenie samooceny z wyrzutami wobec samej siebie. Dlatego częstym objawem towarzyszącym bulimii jest depresja, prowadząca do prób samobójczych jako wyraz niemożności opanowania sytuacji chorobowej.
ZMIANY FIZYCZNE I PSYCHICZNE U OSÓB CHORYCH NA BULIMIĘ
 niedobory pokarmowe
 odwodnienie
 zmęczenie
 ospałość
 zły nastrój
 niepokój
 zaparcia
 bóle głowy
 niedociśnienie tętnicze
 dyskomfort w jamie brzusznej
 zaburzenia równowagi elektrolitycznej
 nieregularne miesiączki lub ich brak
 sucha skóra
 zgrubienia skóry palców (od prowokowania wymiotów)
 rany lub blizny na grzbietach dłoni
 uszkodzenie szkliwa zębów
 uszkodzenie naczynek krwionośnych w oczach
 opuchlizna twarzy i policzków (zapalenia ślinianek)
 awitaminoza
 rozciągnięcie żołądka do znacznych rozmiarów
 osłabienie serca, wątroby i układu pokarmowego
 podrażnienie przełyku, zgaga, refluks
 w skrajnych przypadkach - pęknięcie przełyku lub przepony
 niechęć do samej siebie
 stany depresyjne
 poczucie wstydu i upokorzenia
 psychiczne uzależnienie od środków przeczyszczających i odwadniających
LECZENIE
Wczesne rozpoznanie i podjęcie leczenia jest najważniejszym czynnikiem determinującym rokowanie. Leczenie może być prowadzone w formie ambulatoryjnej. Wskazaniem do hospitalizacji jest duża częstość napadów objadania się i prowokowania wymiotów (codziennie lub kilka razy dziennie) oraz dołączenie się zaburzeń nastroju pod postacią depresji i myśli samobójczych.
Leczenie powinno być prowadzone poprzez skojarzenie metod psychoterapii behawioralno-poznawczej z farmakoterapią. Prostą metodą zmierzającą do opanowania napadów jest prowadzenie kalendarzyka z odnotowywaniem częstości epizodów i analizą sytuacji życiowych poprzedzających epizod. Konieczne jest też ustalenie diety z większą częstotliwością niewielkich ilościowo posiłków.
LECZENIE FARMAKOLOGICZNE
Polega na stosowaniu leków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Z grupy tej potwierdzoną skutecznością charakteryzuje się fluoksetyna, którą należy stosować w dawce stopniowo wzrastającej do 60 mg/dobę. Poprawa następuje zwykle stopniowo, początkowo pod postacią redukcji liczby napadów. Trwałość efektu zależy od czasu trwania leczenia. Powinno ono trwać minimum 16 tyg., a utrwalenie efektu można przedłużyć do 24–36 tyg. Zdecydowanie lepsze efekty leczenia uzyskuje się kojarząc leczenie farmakologiczne z psychoterapią poznawczo-behawioralną.
TERAPIA POZNAWCZO BEHAWIORALNA
• W okresie 4-6 miesięcy pacjent uczy się jedzenia 3 posiłków dziennie, wliczając w to pokarmy, których poprzednio unikał.
• W tym okresie pacjent obserwuje i notuje codzienną dietę, razem ze zwyczajowymi, niezdrowymi reakcjami oraz negatywnymi myślami odnośnie jedzenia, jeżeli takowe występują.
• Pacjent odnotowuje wszelkie przypadki objadania się, oraz pozbywania skonsumowanych kalorii. Takie zachowania powinny być odnotowywane w sposób obiektywny, bez samokrytyki, osądzania się czy poczucia winy.
• W czasie sesji terapeutycznej pacjent dyskutuje swoje postępowania z terapeutą. Z czasem chory jest w stanie odkryć swoje zaburzone i fałszywe podejście względem wyglądu własnego ciała.
• Gdy niewłaściwe odruchy i zachowania zostaną rozpoznane, wybór jedzenia jest poszerzany, a pacjent zaczyna kwestionować i zwalczać wszystkie odruchy i automatyczne zachowania, które zostają zastąpione zestawem realistycznych przekonań i zachowań opartych na rozsądnych i rzeczywistych oczekiwaniach względem siebie.
TERAPIA INTERPERSONALNA
• wyrażanie uczuć,
• odkrycie jak radzić sobie z niepewnością i zmianami w życiu,
• wykształcenie silnego poczucia indywidualizmu i niezależności,
• zmierzenie się z wszelkimi istotnymi wydarzeniami z przeszłości typu molestowanie seksualne czy inne traumatyczne przeżycia, które mogły przyczynić się do wykształcenia zaburzeń odżywiania.
TERAPIA RODZINY
• pełne zrozumienie przez członków niebezpieczeństwa zaburzeń odżywiania, i że przez podtrzymywanie takiego stanu przyczyniają się do rujnowania zdrowia, a nie raz także życia swoich dzieci.
ROKOWANIE
Rokowanie jest zależne od szybkości rozpoznania i podjęcia leczenia. Lepsze efekty leczenia obserwuje się też u osób o bardziej stabilnych cechach osobowości i mniej chaotycznym stylu życia. Badania statystyczne nad przebiegiem i prognozą bulimii wykazują, że u ok. 50 proc. można się spodziewać pełnego wyleczenia. U 30 proc. następuje poprawa częściowa z tendencją do nawrotów przy niekorzystnych sytuacjach życiowych. W 20 proc. poprawa nie następuje.
ROLA PEDAGOGA W PROFILAKTYCE ZABURZEŃ ODŻYWIANIA SIĘ

Dlaczego nauczyciel?
Skuteczność leczenia zaburzeń w odżywianiu jest ściśle związana z tym, jak szybko problem został dostrzeżony i kiedy podjęto pierwsze kroki do wyleczenia. W związku z tym znaczny ciężar odpowiedzialności za zmotywowanie i skuteczne leczenie chorych spada na osoby z ich najbliższego otoczenia, a co za tym idzie, także nauczycieli i wychowawców.
Szkoła zdaniem specjalistów jest najlepszym miejscem do planowania i realizacji działań profilaktycznych zaburzeń odżywiania.. Nauczyciele, wychowawcy, pedagodzy szkolni, dzięki częstemu kontaktowi z uczniem, mogą jako pierwsi zauważyć u niego zachowania, będące przejawami anoreksji lub bulimii. Co więcej dzięki częstotliwości spotkań oraz narzędziom pedagogicznym, nauczyciele mają możliwość projektowania i realizacji programów profilaktycznych w zakresie tych schorzeń.
JAK POMÓC
Ważne jest to, aby umieć ocenić czy zachowanie danej osoby może prowadzić do anoreksji lub bulimii, co często nie jest łatwe, ponieważ zaburzenia te, nie powstają z dnia na dzień. Profilaktyka zaburzeń w odżywianiu powinna polegać na rozpowszechnianiu wiedzy i nabywaniu umiejętności:
• Rozpoznawania nieprawidłowości w zakresie stosunku do odżywiania się,
• Rozpoznawania nieprawidłowości w postrzeganiu własnego ciała przez młodzież,
• Rozpoznawania symptomów i przyczyn anoreksji i bulimii.
Skuteczna profilaktyka może być przeprowadzana w formie:
• Warsztatów lub zajęć z zakresu psychoedukacji dla młodzieży,
• Współpracy z pedagogiem szkolnym,
• Pomocy udzielanej osobom chorym przez specjalistów,
• Motywowanie uczniów do podjęcia leczenia,
• Programów profilaktycznych przeznaczonych dla uczniów, które mogą obejmować zagadnienia zdrowego trybu życia, a w szczególności zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej oraz budowania wysokiej samooceny, które będą dopasowane do potrzeb konkretnego środowiska.